Cervicogene hoofdpijn

Cervicogene hoofdpijn is hoofdpijn die veroorzaakt wordt door problemen in de nek. Dit kan ontstaan door bijvoorbeeld een verkeerde houding, een nekblessure of slijtage van de nekwervels. De pijn is meestal aan één kant van het hoofd, achter het oog of in de nek voelbaar. Vaak wordt de hoofdpijn erger bij beweging van de nek of bij langdurig in dezelfde houding zitten. Behandeling kan bestaan uit medicatie, fysiotherapie, TENS, acupunctuur,  en/of een echogeleide radiofrequente behandeling van de occipitalis tertius zenuw.

Klachten van cervicogene hoofdpijn

Impact van cervicogene hoofdpijn

Het voorkomen van cervicogene hoofdpijn in de algemene bevolking is tussen 4% en 18% afhankelijk van het onderzoek.[7][8]

Vanwege het feit dat het draaien van het hoofd vaak beperkt en pijnlijk is, hebben patiënten vaak problemen in het verkeer, zoals bij het achteromkijken tijdens het autorijden en fietsen.

Risicofactoren voor cervicogene hoofdpijn

De volgende risicofactoren komen vaak voor bij cervicogene hoofdpijn:

Oorzaken van cervicogene hoofdpijn

De volgende oorzaken van cervicogene hoofdpijn zijn beschreven:
Trescot. Periopheral nerve entrapments. Clinical diagnosis and management     

Welke andere aandoeningen kunnen lijken op cervicogene hoofdpijn?

Oorzaak van uit hoofd

Oorzaak vanuit de nek

Verschil tussen cervicogene hoofdpijn en migraine

Cervicogene hoofdpijn	Migraine zonder aura
Eenzijdig	Verplaatsing van pijn naar andere zijde
Begint in de nek	Begint ter hoogte van het voorhoofd en oog
Toename van pijn bij druk op de nek en buigen van het hoofd naar achteren	GEEN toename van pijn bij druk op nek en buigen van het hoofd naar achteren
Beperkte bewegelijkheid van de nek	GEEN beperkte bewegelijkheid van de nek

Verschil tussen cervicogene hoofdpijn en clusterhoofdpijn

Cervicogene hoofdpijn	Clusterhoofdpijn
NIET aanvalsgewijs	Aanvalsgewijs met duur van 20 tot 180 min
GEEN bewegingsdrang	Bewegingsdrang tijdens een aanval
GEEN autonome symptomen	Autonome symptomen aan de zijde van de pijn o.a. neusvloed, rode tranende ogen, hangend ooglid, niet zweten.

Verschil tussen cervicogene hoofdpijn en hemicrania

Cervicogene hoofdpijn	Hemicrania acuta en chronische paroxysmal hemicrania
Reageert niet op indometacine	Vermindert door indometacine

Hoe tonen wij cervicogene hoofdpijn aan?

De diagnose wordt gesteld door een positieve proefblokkade met een lokaal verdovingsmiddel.[3]

Soms kan op indicatie aanvullend onderzoek door middel van een CT/ MRI of EMG worden verricht. Meestal is dit niet noodzakelijk. De diagnose cervicogene hoofdpijn kan met dit aanvullend onderzoek echter niet worden gesteld.

Wat kan ik er zelf aan doen?

Aanpassen van bureau, stoel en computerscherm eventueel met behulp van een ergotherapeut of fysiotherapeut

Conservatieve behandelingen

Fysiotherapie

Nekmanipulatie, mobilisatie en oefentherapie

Fysiotherapie kan langdurige verbetering geven van cervicogene hoofdpijnklachten.

Er is voldoende bewijs dat nek manipulatie en mobilisatie samen met oefenen een gunstig effect heeft op de intensiteit, frequentie en duur van de klachten.[20][21] 

Na een fysiotherapeutische behandeling kan de pijn in de nek tijdelijk toenemen. De fysiotherapeut is dan genoodzaakt om binnen de pijngrenzen te werken van de patiënt. Een lokale blokkade door de pijnspecialist kan de tolerantie voor de fysiotherapeutische behandeling vergroten. Een succesvol resultaat wordt door deze combinatie vaak eerder bereikt. In pijnMC werken wij om deze reden intensief samen met fysiotherapeuten.

Nekmanipulatie hoge versus lage snelheid

Er zijn verschillende manuele fysiotherapie technieken beschreven voor de behandeling van cervicogene hoofdpijn. Deze worden onderverdeeld in een techniek waarbij een lage snelheid versus een hoge manipulatie snelheid de voorkeur heeft. In de literatuur zijn tijdens gebruik van een hoge snelheid manipulatie diverse ernstige complicaties beschreven, zoals een arteriële dissectie (scheuren van de slagader) en ontstaan van een beroerte beschreven. Een behandeling waarbij de nek met hoge snelheid wordt gemanipuleerd wordt daarom niet aanbevolen. Ook is er geen bewijs dat deze techniek een meerwaarde heeft tegenover normale oefentherapie.

Medicatie

Pregabaline

Pregabaline is een anti-epileptium, die vaak wordt voorgeschreven bij zenuwpijn. In een kleine studie gaf pregabaline een significante vermindering het aantal keren hoofdpijn per maand (10 dagen/ maand minder hoofdpijn dan in de placebogroep). Dit gunstige effect werd echter pas 4 weken na het starten van pregabaline waargenomen. De gemiddelde dosering was hierbij 450 mg/dag.[22]

Duloxetine

Duloxetine is een antidepressivum uit de klasse van de niet-selectieve serotonineheropnameremmers (SNRI). Het remt de heropname van noradrenaline en serotonine. Hierdoor heeft duloxetine invloed op de stemming, maar kan duloxetine ook pijnstillend werken, omdat dit medicijn een gunstig effect heeft op de pijnstillende banen in het centrale zenuwstelsel.. Duloxetine wordt vaak toegepast bij de behandeling van neuropathische pijn en in het bijzonder diabetische polyneuropathie. 

Er zijn geen specifieke studies gedaan naar het effect van duloxetine op cervicogene hoofdpijn. Duloxetine is door de US Food and Drug Administratie goedgekeurd voor de behandeling van chronische muskuloskeletale pijn (spierpeespijnen).

Amitriptyline

Amitriptyline is een tricyclisch antidepressivum. Het remt de heropname van noradrenaline en serotonine en heeft hierdoor een gunstig effect op de stemming. Daarnaast vermindert amitriptyline ook zenuwpijn en verbetert het de nachtrust.

Hoewel amitriptyline in de praktijk met succes wordt toegepast bij cervicogene hoofdpijn, is dit medicijn voor deze indicatie nog niet goed wetenschappelijk onderzocht.

TENS

Transcutane Electrische Neuro Stimulatie (TENS) is een behandeling waarbij electroden op de huid worden geplakt, en zachte elektrische stroom over de plakkers wordt geleid. De patiënten plakken de elektrodes daar waar de pijn is. Patiënten beïnvloeden het pijnlijke gebied met de TENS tweemaal per dag gedurende 30 minuten Dit is een effectieve behandeling voor cervicogene hoofdpijnklachten. De meeste patiënten ervaren een duidelijke verbetering van hun klachten na 3 maanden behandeling.[23]

Invasieve pijnbehandelingen voor cervicogene hoofdpijn

Injectie met lokaal verdovingsmiddel met corticosteroïden van de occipitalis zenuw

Een lokale injectie met een pijnstiller en corticosteroïden van de occipitalis major zenuw geeft duidelijke pijnvermindering tot 6 maanden na de ingreep. Vaak is bij cervicogene hoofdpijn elke 3 jaar een injectie noodzakelijk. In 87% van de patiënten dient de ingreep wel te worden herhaald.[24][25] 

Radiofrequente (RF) behandeling van de occipitalis tertius

Een radiofrequente (RF) behandeling wordt uitgevoerd na een positieve diagnostische proefblokkade.

Na een RF-behandeling van de nervus occipitalis tertius (C2-C3 facetgewricht) werd in een studie bij 88% van de patiënten gedurende 297 dagen complete pijnvermindering en herstel van de nekfunctie gezien. Na een herhaling van de ingreep werden dezelfde gunstige resultaten waargenomen.[26]

Complicaties

Ataxie

Dit is een ongecoördineerd en onsamenhangend verloop van bewegingen, dat niet te wijten is aan verlies van spierkracht. Een radiofrequente (RF) behandeling van de nervus occipitalis tertius heeft effect op de spierkracht van een van de nekspieren (semispinalis capitis spier) die belangrijk is voor de positiezin van het hoofd. Positiezin is het vermogen om de positie van het eigen lichaam en lichaamsdelen waar te nemen. Door de tijdelijke vermindering van de positiezin kan het soms zijn dat patiënten minder zeker lopen, met name bij het kijken naar beneden. Zekerder in het lopen kan bij ataxie eenvoudig worden bereikt door de blik te richten op de horizon. ²²

Verminderd gevoel/ doofheid

Er is na de radiofrequente behandeling van de occipitalis tertius zenuw altijd sprake van een verminderd gevoel van een klein huidgebied aan de zijde van de behandeling. Dit is een teken van een succesvolle ingreep..[26]

Onprettig gevoel of overgevoeligheid van de huid

Na en een radiofrequente behandeling van de nervus occipitalis tertius kan er tijdelijk overgevoeligheid of een ‘onprettig’ gevoel optreden van een klein huidgebied aan de zijde van de behandeling. 

Herstel van doofheid en/of terugkeer van een onprettig gevoel, zoals tintelingen en prikkelingen, is geassocieerd met het herstel van de zenuw.[26]

Radiofrequente (RF) behandeling van de ramus dorsalis medialis C2-C6

De nervus ramus dorsalis is een kleine zenuw, die o.a. verantwoordelijk voor de innervatie van het facetgewricht. 

Een radiofrequente (RF) behandeling wordt uitgevoerd na een positieve diagnostische proefblokkade met een lokaal verdovingsmiddel. 

Een RF-behandeling van de ramus medialis dorsalis C2-C6 gaf in een studie goede pijnvermindering bij 65% van de patiënten gedurende gemiddeld bijna 17 maanden.[29]

Gepulseerde radiofrequente (PRF) behandeling van wortel C2 en C3

Pulserende radiofrequente (PRF) kan een positief effect hebben op cervicogene hoofdpijn. In een kleine studie waarbij een PRF-behandeling werd uitgevoerd van wortel C2, werd bij 40% van de patiënten een significante pijnvermindering (<50%) gezien gedurende 6 maanden zonder complicaties.[30]

Injectie van het atlanto-axiale gewricht

Een studie toonde aan dat na een injectie van het atlanto-axiale gewricht ongeveer de helft van de patiënten een significante pijnvermindering (meer dan 50%) ervaarde gedurende 3 maanden. Deze therapie heeft geen meerwaarde boven andere behandelingen voor cervicogene hoofdpijn, maar geeft wel meer kans op complicaties.[31]

Cryobehandeling van occipitalis major en tertius zenuw

Er is nogweinig onderzoek gedaan naar cryolyse (bevriezen van de zenuw bij -72 graden) van de derde achterhoofdzenuw (nervus occipitalis tertius) voor de behandeling van cervicogene hoofdpijn. Expert opinion geeft aan dat een cryobehandeling van de derde achterhoofdzenuw langdurige pijnvermindering kan geven. Trescot. Periopheral nerve entrapments. Clinical diagnosis and management     

Een recente studie liet echter geen aanvullend gunstig effect zien van een cryobehandeling van de grote achterhoofdzenuw (nervus occipitalis major) boven een lokale injectie met een verdovingsmiddel en ontstekingsremmers. [32]

Aanbevelingen

1. Start met een conservatieve behandeling bestaande uit fysiotherapie, TENS en medicatie.[10]
2. Bij onvoldoende effect kan een echogeleide proefblokkade met een lokaal verdovingsmiddel en een ontstekingsremmer of gepulseerde radiofrequente behandeling van de nervus occipitalis major worden overwogen.[10]
3. Indien er sprake is van therapie-resistente pijnklachten kan een radiofrequente behandeling van de cervicale ramus dorsalis medialis worden uitgevoerd. [10]
4. Alleen in studie verband wordt een gepulseerde radiofrequente behandeling van de zenuwwortels C2 en C3 uitgevoerd.[10]
5. Een behandeling van het atlanto-axiale gewricht wordt op basis van de literatuur nu niet aanbevolen.[10]